Onderzoek & Ontwerp Liberal Arts: Reorganisatie Vrije Scholen

In de NRC van 9 september staat een groot artikel over de Vrije Scholen in Nederland en de reorganisatie die daar op dit moment plaatsvindt onder druk van de inspectie (Artikel J.Bouma). Natuurlijk is het goed dat de kwaliteit van het onderwijs in Nederland bewaakt wordt. Vanzelfsprekend is het van groot belang dat scholen die onder de maat presteren de wacht wordt aangezegd. Als onderzoeker van het Lectoraat Vernieuwende Opleidingsmethodiek en Didactiek (HU) en Voorzitter van het Bestuur van de Vrije Hogeschool(VH) schrok ik echter wel van het, in mijn ogen, toch wat beperkte beeld van de Vrije School. Al is het artikel niet vijandig van toon, er lijkt weinig besef van wat er speelt op een diepere laag. De acties van de inspectie hebben (onder druk van het ministerie) immers ook een verholen beheersmatige doelstelling die naar mijn idee totaal niet overeenkomt met de werkelijke behoefte van de jeugd. Een generatie die opgroeit in een postmoderne urbane en multi-culturele samenleving; een samenleving waarin de Vrije Scholen van grote betekenis zijn en kunnen zijn. Ter verheldering zal ik hieronder wat dieper ingaan op het belang van de Vrije School Pedagogiek als (1) denkweg (2) sociale weg en (3) praktische weg.

De Vrije School als denkweg :

We leven in een wereld waarin kennis steeds betrekkelijker wordt. Van belang is niet alleen het "weten" maar steeds meer het onafhankelijk kunnen "denken". Via de digitale snelweg kun je elke dag weer in contact komen met nieuwe kennis. Het gaat er vooral om dat iemand , zelfstandig of in groepen, de toegang tot die kennis leert vinden. Ten onrechte wordt vaak gedacht dat voor Vrije Scholen deze denkweg niet van belang is. Van origine is de Antroposofie (menswijsheid) waar de Vrije Scholen op teruggrijpen juist een denkweg. Doelstelling is om via het denken te komen tot onafhankelijkheid van geest; tot vrijheid in verantwoordelijkheid. Uitgangspunt is dat de mens leert om na te denken over zijn eigen handelen (en dat van de ander), om zo geen slaaf te worden van zijn emotie of drift. De Vrije School ziet zodoende ontwikkeling van het eigen denken als een van de kernactiviteiten om te komen tot integrale mensontwikkeling; het doel van het vrije school onderwijs. De concentratie op deze denkweg kan soms op gespannen voet staan met het maken van testen als de CITO toets. Deze testen zijn meer gericht op het "weten" dan het "denken".

De Vrije School als sociale weg :

Behalve aan het denken besteed de Vrije School veel aandacht aan de sociaal-emotionele ontwikkeling van de kinderen.Verhalen zijn daarbij van groot belang. Niet alleen het leren luisteren naar de verhalen uit talloze culturen, maar ook het integreren van die verhalen in de eigen biografie; het eigen levensverhaal.Daarmee sluit de Vrije School, als vrijwel geen ander schooltype, aan bij een van de belangrijkste thema's voor het onderwijs vandaag de dag : diversiteit. We leven in een cultuur van "het einde van de grote verhalen" (Lyotard). Waar het omgaat is het formuleren en de interactie tussen minder-heid standpunten (Deleuze). Niemand kan en mag meer bogen op het recht alleen de norm te bepalen. Deze wereld vraagt van een kind/jongere zich te oefenen in nieuwe vormen van communicatie en rhetoriek. Verhalen leren vertellen, hoe meer hoe beter, in woorden en in beelden, in cognitieve en creatieve vormen (meervoudige geletterdheid) blijkt daarbij van essentieel belang.

De Vrije School als praktische weg :

Tenslotte wordt vaak vergeten dat in Vrije Scholen veel aandacht wordt besteed aan praktische werkzaamheden. Ik ken weinig plekken in het onderwijs waar het "praktisch ondernemerschap" steeds zo concreet wordt opgepakt. Leraar en leerling werken daarbij idealiter samen in een op kennis, kunde en vertrouwen gebaseerd leerling-gezel-meester systeem. Het gaat erom dat de leerling iets totstand brengt, iets maakt dat van belang is voor hemzelf en zijn omgeving. Filosofen als Rorty hebben er steeds weer op gewezen hoe in de cultuur van vandaag en morgen deze pragmatische orientatie van belang is. Teveel zijn we bezig met een eenzijdige focus op de cognitieve ontwikkeling, waardoor we misschien raketten naar de maan sturen, maar anderzijds moeten leven met een overvloed aan anti-depressiva en criminaliteit. Wat dat betreft zou het een groot goed zijn ook eens te kijken naar de bredere context van het huidig onderwijs.

Al met al ben ik van mening, dat de werkelijke toetsing van het Vrije School onderwijs pas kan plaatsvinden in een breder educatief verband. Wat me dan vaak opvalt is dat vrije scholieren vaak een duurzame ontwikkeling hebben doorgemaakt. Ze zijn geen automaten die reproduceren. Ze hebben vaak iets van hun eigen leven weten te maken. In de regel proberen ze denken, gevoel en praktijk te integreren. Dat maakt ze tot competente werknemers en solidaire burgers. Dat kan toch niet verkeerd zijn ? Dat is toch precies waar de maatschappij van vandaag en morgen op wacht ? Laten we daarom voorzichtig zijn een krachtig leermodel als dit eenzijdig te benaderen en ongewild af te breken. Verbeteren is altijd nodig. Zolang er maar sprake is van wederkerigheid. Voor de Vrije Scholen betekent dat er werk aan de winkel is (het aantonen van de opbrengst). Maar dat geldt ook voor de overheid, die vooral niet moet vergeten van de Vrije Scholen te leren.

Onderzoek & Ontwerp Academische Scholen

Op woensdag 5 september heeft een overleg plaatsgevonden tussen de projectleiding (Paul Lakens) de deelprojectleiders (Wim Ruitenbeek en Jacob de Ruyter), Jeroen Lutters(Lectoraat VOMD) en Eva van Verberne (Secretariaat) over de voortgang van het project en de acties richting de scholen die aan het begin van het nieuwe schooljaar zullen worden ondernomen. Daarbij is duidelijk geworden dat we :

(1) Als motto nemen : "maken en communiceren" (2) In sept' komen de scholen bij het 'point of no return'. Scholen kunnen
dan niet meer terug op de ingeslagen weg. (3) Jeroen (in sommige gevallen samen met Jacob en/of Wim) een "huisbezoek" zal brengen aan de scholen in de maand sept'. Jeroen zal daarvoor een week vrijroosteren. Een brief volgt. Eva zal ook contact opnemen met de scholen. (5) De planning nu zo is dat (a) rond januari een schets van de publicatie gereed is (b) voor de voorjaarsvakantie al het onderzoeksmateriaal is opgeleverd en (c) tot de zomervakantie het schrijfproces plaats zal vinden(6) Samen met Paul Scheulderman t.b.v. de voorlichting aan leerlingen, studenten en personeel een "Podcast Workshop" van een dag wordt gehouden. Daarin wordt een (visonaire) schets gemaakt van een academische school gemaakt.Paul is inmiddels akkoord. De Podcasat zal worden gepresenteerd op de eerste kennisatelierdag eind oktober.

Verder is nogmaals duidelijk geworden dat er kennisuitwisseling komt met het Lectoraat van Elly de Bruin m.n. als het gaat om de SOS scholen (flankerend onderzoek : evaluatie SOS). In de maand september staat nog een afspraak gepland tussen Jeroen
Lutters en Stef Heinsman, directe ur van de Archimedes. Daarbij komen de onderwerpen (1) Liberal Arts (2) Academische Scholen (3) Adolescent/Student aan de orde. Inzet is om nog duidelijker te krijgen hoe het werk van lectoraat (Cultureel Design)
kan bijdragen aan de ontwikkeling van de afdeling.

Minor/Project Schoolontwerpen

Op de HKU wordt i.s.m. de HU (FE) een project schooldesign/schoolontwerpen gerealiseerd. Dit jaar heeft de tweede jaargroep studenten zich ingeschreven. In de komende 12 weken zullen ze fulltime met het project bezig zijn. Het contact met de docenten is gepland op dinsdagmiddag.

Verder zijn een aantal belangrijke afspraken gemaakt :
(1) Erik Benders heeft binnenkort contact met Huib de Jong (en Dick de Wolff) om het contact HU/HKU te verbeteren.
(2) Jeroen Lutters maakt een afspraak met het Delta dat de studenten daar onderzoek kunnen doen en over 3 weken een eerste presentatie kunnen doen (gekoppeld aan academische scholen).
(3) Jeroen, Anke en Ingrid schrijven een artikel over de gehanteerde methodiek van werken op basis van de ervaringen van vorig jaar.
(4) De studenten van vorig jaar brengen medio januari een katern uit met daarin de door hun ontworpen produkten.

De nieuwe groep studenten telt ongeveer 10 personen. De meerderheid van de studenten zijn industrieel ontwerpers.

Onderzoek & Ontwerp Liberal Arts

In het kader van de verdere ontwikkeling van de Vrije Hogeschool tot een College for Liberal Arts is een principe uitspraak gedaan door de Iona Stichting en de Woudschoten groep dat ze (in het verlengde van de bijeenkomst voor de zomer) steun zullen verlenen aan de verdere ontwikkeling van de VH. De vraag is nu te komen met een concreet ontwikkelplan waarin in stappen wordt weergegeven hoe de ambitie kan worden gerealiseerd. Als dit ontwikkelplan van voldoende kaliber is, willen beide instellingen ook financieel steun verlenen. Marja Molenaar heeft bepaald dat de opdracht voor het maken van een concept opleidingskundig ontwikkelplan, komt te liggen bij het lectoraat VOMD. Wie de opdracht krijgt voor het maken van een meer zakelijk deel van het ontwikkelplan zal nog door marja Molenaar/Rogier Boon worden bepaald.

Adolescentie in fictie: Orlando

Met ingang van 3 september 2007 is een nieuw weblog onder de titel 'jeroenpubliceert' de lucht ingegaan. De bedoeling van
deze weblog is dat hier de uitgeschreven teksten van het promotieonderzoek zullen verschijnen, die vervolgens kunnen worden becommentarieerd en aangevuld door een beperkte groep lezers/co-writers. In de eerste plaats gaat het om de promotor en de inhoudelijk begeleiders. Daarnaast gaat het om de medewerkers op het gebied van taal (redactie) en design. Deze mensen zullen binnenkort een speciale uitnodiging ontvangen om de weblog te bezoeken. De beheerders van de weblog zijn paul scheulderman (tevens ontwikkelaar) en jeroen lutters. Voor eventuele vragen kun je bij hen terecht.

Publicatie script en postscript " Dreef 33"

31 augustus is er contact geweest met Jaap Verwey, uitgever van Indigo, om zijn belangstelling te polsen voor publicatie van
het script "Dreef 33". Daarbij is voorgesteld te werk te gaan als bij een kunstboek. Dat betekent dat veel aandacht zal worden besteed aan de vormgeving. Het beeldmateriaal zal daarbij (net als bij Caravaggio) worden verzorgd door Paul Scheulderman.

De eerste reactie van Jaap Verwey was uitermate positief. In de komende weken zal nader overleg plaatsvinden. Na 16 septem-ber zal ook een (vervolg)gesprek plaatsvinden met Roel de Groot, uitgever van Agiel,om te kijken of hier sprake kan zijn van een co-productie. Roel de Groot heeft het script al in zijn bezit.

Meervoudige Geletterdheid

Vrijdag 31 augustus heeft een gesprek plaats gevonden met de Robert Koch, een van de directeuren van het ROC MN, over de voortgang van het project meervoudige geletterdheid, dat in het voorgaand jaar als pilot is geentameerd. Aangezien de resultaten positief zijn is de bedoeling te komen tot een spoedige voortgang op een grotere schaal. Om dit te kunnen realise-ren moet echter wel aan een aantal randvoorwaarden worden voldaan:

1. op makro-niveau: het strategisch beleid inzake digitale innovatie en professionalisering in termen van web 2.0 dient
helder te worden geexpliciteerd op directie en bestuursniveau. Niet alleen in woorden, maar ook in daden (investeringen).Dit voorkomt dat het hier zal gaan om een "ad hoc" project dat niet past binnen het algeheel beleid.Robert Koch neemt hierover contact op met Bernard Franssen.
2. op meso- niveau: er dient een draagvlak bijeenkomst te worden georganiseerd waarbij het grafisch lyceum en gezondheidszorg & welzijn (dat het project als penvoerder trekt) als partners met de HU gaan samenwerken.Bij deze draagvlak bijeenkomst dienen zowel mensen op directieniveau als op operationeel niveau te worden betrokken. Inmiddels heeft het grafisch lyceum aangegeven graag te willen deelnemen als partner. De bijeenkomst vindt plaats na de herfstvakantie en zal worden georganiseerd door Gert en Jeroen.
3. op mikro-niveau: het project dient qua planning en resultaatafspraken te worden afgestemd op de onderwijsorganisatie. Dat kan alleen als op tijd helder is wat aan de orde is, zodat het project nog binnen het rooster een plek kan krijgen. Alleen door rekening te houden met de jaardynamiek kunnen studenten en docenten goed worden voorbereid.

Al met al werd duidelijk dat het hier gaat om een proces van cultuurverandering waarbij onderwijs & digitalisering vergaand integreren. Zoals alle processen van cultuurverandering is dat een proces van jaren. De grootste valkuil is dit proces niet de tijd te gunnen die het nodig heeft.